ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Πότε πρέπει ένα ζευγάρι να ζητήσει βοήθεια για πιθανό πρόβλημα γονιμότητας?
Σε ένα ζευγάρι μιλάμε για πρόβλημα γονιμότητας όταν προσπαθεί να τεκνοποιήσει χωρίς αποτέλεσμα μετά από 1 έτος επαφών χωρίς προφύλαξη.
Προληπτικά όταν η προσπάθεια για τεκνοποίηση ξεκινάει σε μεγάλη ηλικία (>35 έτη) για την γυναίκα η υπάρχει ιστορικό που πιθανολογεί πρόβλημα γονιμότητας (κρυψορχία, συστροφή, φλεγμονές).
- Πώς ξεκινάει ο έλεγχος της ανδρικής υπογονιμότητας
Ο έλεγχος ξεκινάει με μια εξέταση σπέρματος (σπερμοδιάγραμμα). Όταν στο σπερμοδιάγραμμα έχουμε σημαντικές αποκλίσεις από τις τιμές που έχει ορίσει η ΠΟΥ (αναθεώρηση 2010) αφού τεκμηριώσουμε τις αποκλίσεις με 2η εξέταση ενα μήνα μετα την πρώτη οριστικοποιούμε την συμμετοχή του ανδρικού παράγοντα στο πρόβλημα της γονιμότητας και μιλούμε για ανδρική υπογονιμότητα.
- Ποιες είναι οι συνηθισμένες διαταραχές στο σπερμοδιάγραμμα?
Συνηθισμένες διαταραχές στο σπερμοδιάγραμμα είναι:
- Χαμηλός όγκος < 1,5 κ.εκ
- Χαμηλός αριθμός < 15 εκ/κ.εκ
- Ολικός αριθμός : <39 εκμ
- Χαμηλή κινητικότητα
- Ολική κινητικότητα (Α+Β+Γ): <40%
- Προωθητική Κινητικότητα (Α+Β) :<32%
- Κακή μορφολογία
- Φυσιολογικές μορφές :<4%
- Ζωτικότητα : < 58%
- PH < 7,2
- Λευκοκύτταρα >1 εκμ
- Δείκτης Κατακερματισμού του DNA των σπερματοζωαρίων > 30%
Το 95% των ανδρών που οι γυναίκες τους έμειναν έγκυες σε 1 έτος είχαν τιμές σπέρματος φυσιολογικές.
Οι παραπάνω τιμές παρουσιάζουν μεγάλη μεταβλητότητα τόσο μεταξύ των ανδρών αλλά και στον ίδιο άνδρα.
Συνεπώς οι παραπάνω τιμές έχουν ενδεικτικό χαρακτήρα και πρέπει να χρησιμοποιούνται σαν οδηγός.
Τιμές στα παραπάνω όρια δεν σημαίνουν οπωσδήποτε γονιμότητα και εκτός ορίων δεν σημαίνουν οπωσδήποτε υπογονιμότητα.
Όταν ένας άνδρας με βάση το σπερμοδιάγραμμα θεωρείται υπογόνιμος (και υπό την προϋπόθεση ότι έγινε σύμφωνα με τους κανόνες) ξεκινάει η διαδικασία ελέγχου του από τον ειδικό.
- Πώς γίνεται ο έλεγχος σε έναν υπογόνιμο άνδρα?
Ο έλεγχος περιλαμβάνει.
- Λήψη ιστορικού
- Κλινική εξέταση
- Εργαστηριακές-μικροβιολογικές-ορμονικές εξετάσεις
- Υπερηχογράφημα γεννητικών-παραγεννητικών αδένων.
Σκοπός του ελέγχου είναι να βρεί και να αντιμετωπίσει τυχόν αναστρέψιμες αιτίες του προβληματικού σπέρματος. (π.χ. λοιμώξεις, αποφρακτικά αίτια, κιρσοκήλη, τοξικότητα περιβάλλοντος η διατροφής, συγγενή αίτια).
Ανάλογα με τα ευρήματα κατευθύνεται η αγωγή.
Θεραπεία ανδρικης υπογονιμότητας
- Η εκπαίδευση του ζευγαριού για την φυσιολογία της σύλληψης την ωορρηξία, την βιωσιμότητα των ωαρίου -σπερματοζωαρίων, τον κύκλο της γυναίκας είναι σημαντικά.
- Στις περιπτώσεις ανεύρεσης φλεγμονής η αντιβιοτική- αντιφλεγμονώδης αγωγή θα βοηθήσει.
- Στις περιπτώσεις κιρσοκήλης με αλλοιώσεις που ταιριάζουν με αυτές που προκαλεί αυτή η χειρουργική αποκατάσταση είναι επιβεβλημένη.
- Σε περιπτώσεις χωρίς εμφανή αίτια η εμπειρική αγωγή συχνά βοηθάει πολύ.
Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι όλες οι θεραπείες είναι χρονοβόρες χωρίς βέβαιο αποτέλεσμα και ότι η ηλικία της γυναίκας είναι καθοριστικός παράγοντας για την σχεδιαζόμενη αγωγή.
Πρωταρχικός σκοπός πάντοτε η φυσιολογική εάν είναι δυνατόν σύλληψη και κατά δεύτερον η βελτίωση του για αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί με καλές πιθανότητες επιτυχίας σε υποβοηθούμενες μεθόδους.
Οι ορμονικές αιτίες σαν αιτία ανδρικής υπογονιμότητας είναι σπανιότατες.
Η κιρσοκήλη είναι συχνή αιτία
Στις περισσότερες περιπτώσεις τα αίτια είναι άγνωστα (ιδιοπαθής)
Γενικά τα προβλήματα στο σπέρμα μπορεί να είναι ήπια, μέτριας βαρύτητας, η πολύ σοβαρά. Μερικές φορές τα προβλήματα είναι σε εξέλιξη.
Στην πρώτη ομάδα οι διαταραχές είναι μικρές και συνήθως οι θεραπείες βοηθούνε.
Στην δεύτερη ομάδα τα προβλήματα είναι σοβαρότερα και οι πιθανότητες βοήθειας για φυσιολογική σύλληψη υπάρχουν αλλά σαφώς μικρότερες από την προηγούμενη ομάδα.
Στην τρίτη ομάδα το πρόβλημα είναι αρκετά σοβαρό και ειδικότερα μιλάμε για πρόβλημα βαρειάς ολιγοασθενοσπερμίας η αζωοσπερμίας. (πλήρη απουσία σπερματοζωαρίων στο εκσπερμάτισμα.)
Στην τελευταία αυτή περίπτωση διακρίνουμε 2 υποπεριπτώσεις με βάση τον έλεγχο.
Την αζωοσπερμία αποφρακτικού τύπου (οταν παράγονται σπερματοζωάρια αλλά δεν μπορούν να εμφανιστούν στο σπέρμα λόγω απόφραξης) και την αζωοσπερμία μη αποφρακτικού τύπου (όταν δεν παράγονται σπερματοζωάρια η παράγονται πολύ λίγα).
Πρακτικά και στις 2 περιπτώσεις αναζητούμε με πολλαπλές βιοψίες στους όρχεις λίγα σπερματοζωάρια η ακόμα και σπερματίδες για να τα χρησιμοποιήσουμε για εξωσωματική μικρογονιμοποίηση.
Σήμερα οι βιολόγοι εξοπλισμένοι με πανίσχυρα μικροσκόπια αλλά και αρκετή γνώση και εμπειρία μπορούν να επιλέξουν τα καλύτερα και υγιέστερα σπερματοζωάρια απο τα διαθέσιμα για μικρογονιμοποίηση με την τεχνική IMSI.
Αιτίες ανδρικής υπογονιμότητας
Τα τελευταία 50 χρόνια το ποσοστό της ανδρικής υπογονιμότητας έχει τετραπλασιαστεί. Σήμερα τά πιο συχνά προβλήματα υπογονιμότητας σχετίζονται με τον χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων την χαμηλή κινητικότητα και την κακή μορφολογία.
Με βάση τά μέχρι σήμερα δεδομένα πολλοί παράγοντες ταυτόχρονα επιδρούν από λίγο ο καθένας αρκετά όμως σε σύνολο ώστε να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος.
Η παραγωγή σπέρματος ελέγχεται από αριθμό γονιδίων, τα οποία βρίσκονται κυρίως στο χρωμόσωμα Υ.
Το πρόβλημα στην ποιότητα του σπέρματος συμβαίνει γιατί δομή του Υ χρωμοσώματος είναι εύθραυστη λόγο απουσίας του ρυθμιστή γονιδίου που διορθώνει τα λάθη που συμβαίνουν συχνά κατά τη διαδικασία του διπλασιασμού του γενετικού υλικού.
Όμως το χρωμόσωμα Υ δεν ανασυνδυάζεται και δεν ανανεώνεται όπως όλα τα υπόλοιπα κατά τη διάρκεια της μίτωσης, και έτσι σταδιακά εκφυλίζεται. Κατά συνέπεια το Υ χρωμόσωμα χειροτερεύει από γενιά σε γενιά.
Παρότι το μέλλον του ανδρικού σπέρματος δεν προδιαγράφεται καλό, η συνεχής πρόοδος στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και κυρίως η μικρογονιμοποίηση επιτρέπει να βοηθούμε τους άνδρες με χαμηλό ή και μηδενικό αριθμό σπερματοζωαρίων να τεκνοποιήσουν. Με μικρή επέμβαση αναζητούμε στους όρχεις και βρίσκουμε ελάχιστα ξεχασμένα εναπομείναντα σπερματοζωάρια η σπερματίδες και με «ένεση» τα τοποθετούμε στο ωάριο κάνοντας έτσι την γονιμοποίηση όχι δυνητικά αλλά βίαια. Η τεχνική της λήψης λέγεται TESE ενώ η διαδικασία της γονιμοποίησης λέγεται μικρογονιμοποίηση (ICSI) και μας δίνει γονιμοποιημένα ωάρια τα οποία τοποθετούμε στη μήτρα.
Η διαδικασία αυτή είναι η μοναδική που μπορεί να βοηθήσει έναν άνδρα με κακή ποιότητα η απουσία σπέρματος. Το μειονέκτημά της είναι ότι ουσιαστικά κληροδοτεί τα προβληματικά γονίδια στους αρσενικούς απογόνους του άνδρα.
Γιατί συμβαίνει
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Οι όρχεις είναι ευαίσθητοι στις περιβαλλοντικές αλλαγές. Μπορεί να υπάρχει μια συνεχής παραγωγή σπερματοζωαρίων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του άνδρα αλλά το σπερματοζωάριο χρειάζεται 74 μέρες από τη στιγμή που θα ξεκινήσει μέχρι να ωριμάσει και να είναι ικανό να γονιμοποιήσει το ωάριο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την ποιότητά του.
Τοξικοί παράγοντες
- Διάφοροι διαλύτες
- Μόλυβδος (βαφές, μπαταρίες, κεραμικά, κοσμήματα, εκτυπωτικά, PVC)
- Διάφορα τοξικά εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα και βιομηχανικά χημικά (DDT, PCB και άλλα), και ουσίες που περιέχουν οιστρογόνα και ορμόνες που περιέχονται σε ζωικά προϊόντα.
- Διβρωμοαιθυλένιο: προσθετικό βενζίνης
- Μελάνι, κόλλες, πλαστικά, ρητίνες, ελαστικά αρώματα.
Συμβουλές για καλή γονιμότητα
- Αποφύγετε ζεστά μπάνια , σάουνες και τα στενά εσώρουχα. Οι όρχεις για να πραγματοποιήσουν καλά την σπερματογένεση χρειάζονται 2 με 3 βαθμούς χαμηλότερη θερμοκρασία από αυτή του υπολοίπου σώματος. Εάν λοιπόν οι όρχεις βρεθούν σε θερμοκρασία πάνω από το φυσιολογικό για αρκετή ώρα, τότε η παραγωγή σπέρματος είναι πιθανό να μειωθεί. (για τον λόγο αυτό οι άνδρες με κρυψορχία είναι συνήθως υπογόνιμοι).
- Διακοπή στο κάπνισμα και ναρκωτικές ουσίες. Οι τοξικές ουσίες που εισπνέονται με τον καπνό του τσιγάρου είναι δυνατόν να προκαλέσουν βλάβες ή και να καταστρέψουν τα σπερματοζωάρια.
- Ελαττώστε το αλκοόλ. Το αλκοόλ επηρεάζει και αυτό την τεστοστερόνη με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής της και τη μείωση της σεξουαλικής ικανότητας.
- Αυξήστε τη λήψη του ψευδαργύρου (Zn), σεληνίου (Se) και φυλικού οξέος στην διατροφή σας.
- Αυξήστε τα έγχρωμα λαχανικά (ντομάτες , καρότα, κλπ) και τα φρούτα στην διατροφή σας.
- Καταναλώστε με μέτρο ξηρούς καρπούς και άλλα τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά
- Αποφεύγεται τα πολλά κρέατα.
- Χάστε βάρος (το λίπος εμποδίζει την δράση της τεστοστερόνης).
- Ασκηθείτε. Η σωματική άσκηση βοηθά όλο το σώμα να λειτουργεί καλύτερα
- Αποφύγετε προϊόντα όπως κρεατίνες και πρωτεΐνες που λαμβάνονται για απόκτηση μυϊκής μάζας (συνήθως δίνονται στα γυμναστήρια)
Ο ψευδάργυρος και το σελήνιο παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του σπέρματος Τον βρίσκουμε σε τρόφιμα όπως το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά και τα εμπλουτισμένα δημητριακά.
Τα τρόφιμα που περιέχουν σελήνιο είναι τα ψάρια, τα οστρακοειδή, τα αυγά, το κοτόπουλο, το συκώτι, το σκόρδο και τα λαχανικά.
Τέλος το φυλικό οξύ το συναντάμε σε φαγητά όπως τα πράσινα και φυλλώδη λαχανικά και τα πορτοκάλια.
Τι είναι κατακερματισμός του DNA των σπερματοζωαρίων (DNA fragmentation)
Η ακεραιότητα του DNA των σπερματοζωαρίων είναι απαραίτητη για την γονιμοποίηση και την ομαλή εξέλιξη του γονιμοποιηθέντος ωαρίου.
Η κυτταρική απόπτωση είναι ένας προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος, ένας φυσιολογικός μηχανισμός στην λειτουργία του οργανισμού. Κατά την λειτουργία αυτή το DNA παθαίνει δομικές αλλαγές σπάζοντας την αλυσίδα του σε μικρότερα κομμάτια.
Όταν έχουμε διαταραχή του μηχανισμού, δηλαδή αύξηση του ρυθμού στον μηχανισμό του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου στα σπερματοζωάρια τότε έχουμε αυξημένο αριθμό σπερματοζωαρίων με κατακερματισμένο DNA.
Η γονιμοποίηση με σπερματοζωάριο με κατάτμηση στο DNA μπορεί να προκαλέσει
- Επαναλαμβανόμενες αποβολές
- Χαμηλό ποσοστό γονιμοποίησης και μεγάλο ποσοστό αποβολών σε προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης
- Χαμηλή ποιότητα των εμβρύων
- Αποτυχία εμφύτευσης του εμβρύου στη μήτρα
- Η κατάτμηση δεν εμποδίζει την γονιμοποίηση αλλά την συνέχιση της εγκυμοσύνης
Σε μερικές περιπτώσεις ένα πολύ καλής ποιότητας γονιμοποιημένο ωάριο μπορεί να επιδιορθώσει την κατάτμηση.
Που οφείλεται?
Ο αυξημένος ρυθμός κατακερματισμού του DNA των σπερματοζωαρίων πιθανόν να συνδέεται με φλεγμονές με τοξικές ουσίες, το κάπνισμα, την έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξικές ουσίες την μεγάλη ηλικία , κιρσοκήλη , ασθένειες με υψηλό πυρετό.
ΠΩΣ ΕΛΕΓΧΕΤΑΙ η κατάτμηση του DNA των σπερματοζωαρίων
Για έλεγχο λαμβάνεται σπέρμα και γίνεται έλεγχος με μια από τις 3 υπάρχουσες τεχνικές . Η πλέον αξιόπιστη είναι η SCSA
Με αυτή μετράται η παρουσία ρηγμάτων στις έλικες του DNA , το ποσοστό σπερματοζωαρίων με ανωμαλία πρωτεϊνών ,την ωριμότητα της χρωματίνης και το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με κατακερματισμό του DNA.
Ποσοστό > 25% σχετίζεται με κακή γονιμοποιητική ικανότητα.
Δυστυχώς δεν υπάρχει τεστ που να ελέγχει τον κατακερματισμό ενός σπερματοζωαρίου και να διατηρείται άθικτο προς χρήση για ICSI.
Τι κάνουμε στις περιπτώσεις αυξημένου κατακερματισμού?
Επειδή η κατάσταση είναι αναστρέψιμη, συνιστάται
- Διακοπή του καπνίσματος.
- Διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά, επειδή το οξειδωτικό στρες είναι ο κύριος ένοχος για το «σπάσιμο» του DNA.
- Έλεγχος για τυχόν λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
- Υγιεινή διατροφή γεμάτη από πολύχρωμα φρούτα και λαχανικά.
- Συμπληρώματα βιταμινών και αντιοξειδωτικών
- Διόρθωση τυχόν υπάρχουσας κιρσοκήλης
Ποιοι άνδρες πρέπει να κάνουν την εξέταση?
Άνδρες με
- Ανεξήγητη στειρότητα
- Κιρσοκήλη
- Παθολογικό σπερμοδιάγραμμα
- Έκθεση σε επιβλαβείς ουσίες
- Ιστορικό παλίνδρομες κυήσεις
- Ιστορικό συντρόφου με πολλαπλές αποτυχημένες IVF / ICSI
